رصد فکر

(رصدفکر: این مقاله تلخیص مقاله ای به همین نام از نورمگز هست؛ البته مقاله از حیث محتوایی طبیعتا کامل نیست و منطق جدید بسیار وسیعتر از عناوین این نوشته هست الا اینکه چون بیان ساده و روانی داشت این مقاله رو انتخاب کردم. دوستان اگه کسی در زمینه منطق جدید نقدی داشت برای اطلاع دیگران در اینجا حاشیه بزنه. البته یادم هست که علامه طباطبایی ره در مصاحباتش با هانری کربن گفته بود که منطق ریاضی بعضی از قوانینش مختص به علوم مادی هست لذا کاربرد اونها در متافیزیک و فلسفه درست نیست..

تلخیص مقاله: رصدفکر)

برای روشن شدن جایگاه منطق جدید و قدیم ابتدا باید رابطه منطق جدید و قدیم روشن شود.

• اشتراکات  منطق قدیم و جدید:

1. از حیث هویت معرفتی: یعنی هر دو اولا راه رسیدن به واقع و حقیقت را نشان میدهند ثانیا از استدلال بهره میجویند.
2. هر دو بدنبال ارائه یک سیستم منطقی هستند که در آن از سه چیز کمک میگیرند:

1-    ارائه زبان نحوی که در آن جایگاه مفاهیم سور، موضوع و .. مشخص میشود.

2-    قواعد و قانونهای پی­ریزی و ساخت استدلال که در این راه جایگاه مفردات معلوم و مشخص میشود.

3-    ارائه دستگاه استنتاجی

      3. هر دو بدنبال یک هدف یعنی کم کردن خطا و اشتباه در یافتن حقیقت هستند.

      4. هر دو برای کوتاه کردن وساده کردن رسیدن به نتیجه هستند اگر چه منطق جدید سوری تر شده است.

• تفاوتهای کلی منطق جدید و قدیم:

1. در تعریف منطق: منطق دانان قدیم منطق را به غرضش یعنی عصمت فکر از خطا تعریف کرده اند./ اما برای منطق جدید دو تعریف متفاوت ذکر شده است:  اول: منطق دانش بررسی استنتاج های معتبر از غیر معتبر است. و در تعریف معتبر نیز دو تعریف گفته اند: الف. معتبر استنتاجی است که نتیجه از مقدمات با قواعد منطقی به دست آمده باشد. که مراد از قواعد قواعد دهگانه منطق گزاره ها و قواعد 4گانه منطق محمولات است.

ب. بر اساس صدق و کذب است و آن استنتاجی است که اگر مقدمات آن صادق باشد محال است که نتیجه کاذب باشد.

دوم: منطق دانش بررسی ساختهای نمونه صادق است.

      2. روش منطق:                    روش های منطق جدید:

الف- روش اصل موضوعی: در این روش منطق بر پایه تعداد محدودی اصول موضوعه و قواعدی چند پی ریزی میشود. این روش درست مانند ریاضی است که از آکسیم هایی شروع و به تدریج بیشتر و بیشتر میشود.

ب- روش معنایی(سمانتیکی): در این روش از طریق جداول، صدق قواعد منطقی را طراحی میکنند(روش نموداری و درختی).

جـ- روش استنتاج طبیعی: این روش بر مجموعه اندکی از قواعد استوار است که آنها را میتوان در زمانی کوتاه فراگرفته و با چیره دستی به کار برد. بهترین روش، روش استنتاج طبیعی است؛ زیرا اولا: با ذهن مانوس است. ثانیا: به منطق سنتی نزدیکتر است. ثالثا: وقت کمتری نسبت به دو روش دیگر میبرد. رابعا: برای تحلیلهای فلسفی و پژوهشی کاربرد بیشتری دارد.

• § روش منطق قدیم: بر مبنای قیاس حملی و شرطی است. توضیح اینکه منطق ارسطویی، منطق قیاس حملی و منطق مگاری و رواقی، منطق قیاس شرطی بود. بعدها این دو ادغام شد و این ادغام سبب ابهام زایی در آن شد زیرا بعضی قیاسها در این دستگاه جواب داده نمیشد برای نمونه «این شیء عدد است» و «هر عددی یا زوج است یا فرد» مشخص نبود چه قیاسی است؟ زیرا یک مقدمه آن، حملی و دیگری شرطی است. ابن سینا پیشنهاد داد که از ابتدا قیاس به دو گونه اقترانی و استثنایی تقسیم شود و اقترانی به دو قسم حملی و شرطی.

در هر صورت در منطق قدیم شخص، هنگامی میتواند خوب استدلال کند که در ساخت قیاس، کاملا مهارت داشته باشد.

          3. تفاوت در نحوه چینش قیاسها: قیاس اقترانی حملی منطق قدیم، همان منطق محمولات در منطق جدید است و قیاس استثنایی و اقترانی شرطی منطق قدیم، منطق گزاره ها در منطق جدید است.

با توجه به این نکته دانستن منطق قدیم کمک بسیاری به فهم منطق جدید میکند. اما در اینکه حق تقدم با منطق گزاره ها(استثنایی)است یا با منطق محمولات(اقترانی) تفاوت وجود دارد. به عبارت دیگر در اینکه فهم کدام یک بر دیگری متوقف است اختلاف هست.

در منطق قدیم قیاس اقترانی را مقدم میکند زیرا دانش پژوه با قضیه و چگونگی ساخت آن آشنا میشود برخلاف قیاس اقترانی که چند جمله در کنار هم یک مقدمه را تشکیل میدهد.

اما در منطق جدید ابتدا به سراغ منطق جمله ها(گزاره ها) میروند. در ساختار استنتاج، این منطق محمولات است که به قواعد منطق گزاره ها در اثبات صورت برهان نیازمند است.

           4. سور قضایا: در منطق سنتی سور قضایا یکی است یعنی هر قضیه یک سور بیشتر ندارد. مانند:«هر حیوانی، حیات دارد» ولی در منطق جدید یک قضیه مسور، ممکن است دو یا سه یا بیشتر سور داشته باشد برای نمونه در قضیه «گربه، موش خانگی دوست دارد.»، دو سور وجود دارد زیرا هر گربه ای، هر موش خانگی را دوست دارد.

           5. در زبان تبیین: منطق جدید از زبان طبیعی فاصله گرفته و سعی در هر چه سوری کردن منطق داشته است و برای این کار از نمادهایی بهره برده است برخلاف منطق سنتی که باعث بروز مشکلاتی از جمله مغالطات گوناگونی شده است.

تفاوتهای جزئی: با نگاه جزئی به بررسی تفاوتهای جزئی منطق قدیم و جدید میپردازیم:

1-    قاعده فرض: یعنی در هر مرحله از برهان میتوان گزاره ای را فرض و در سطری به برهان افزود. فرض به دو قسم اصلی و کمکی تقسیم میشود. مقدمات اصلی همان مقدمات اصلی در صورت برهان ها هستند؛ ولی فرض کمکی برای راحت تر استدلال کردن به کار گرفته میشوند که در پایان باید طبق قاعده حذف شوند.

البته میتوان برای مثال برهان خلف را نمونه ای از قاعده فرض در منطق قدیم قرار داد زیرا ما نقیض نتیجه را فرض قرار میدهیم اما به تفصیل این چنین عنوانی در منطق قدیم بحث نشده است.

2-    قاعده نقض مضاعف: که به ما میگوید که از A میتوان A_ _ را نتیجه گرفت و همین طور برعکس.

3-    قاعده وضع مقدم: از وضع مقدم به وضع تالی میرسیم.

4-    رفع تالی: که با از بین رفتن تالی رفع مقدم را نتیجه میدهد.

(قاعده 3 و 4  همان قواعدی هستند که در قیاس استثنایی منتج هستند.)

5-    دلیل شرطی: با فرض مقدم به تالی میرسیم. شرط در منطق جدید به معنا شرط در منطق سنتی نیست.

تذکر: در منطق سنتی بین مقدم و تالی رابطه علی و معلولی است ولی در منطق جدید رابطه مقدم و تالی به معنای استلزام مادی و ضعیف است به این معنا که Pمستلزم Q است اگر و تنها اگر Q نتیجه P باشد. این قاعده در منطق قدیم وجود ندارد.

6-    معرفی عطف

7-    حذف عطف(قاعده 6 و7 در منطق قدیم مطرح نشده است)

8-    معرفی فصل: البته در منطق جدید نظرش تنها به مانعة الخلو است در حالی که در دو گونه دیگر فصل یعنی منع الجمع و منع الجمع و الخلو هم در منطق قدیم مطرح شده است.

9-    قاعده ذو جهتین مثبت(این قاعده نیز مختص به منطق جدید است)

10-  قاعده حذف فاصل: مثلا («جهان یا حادث است یا ممکن»)(«اگر جهان حادث باشد محتاج خداوند است»،«اگر جهان ممکن باشد محتاج خداوند است») پس:«جهان محتاج خداوند است»

این قاعده در منطق قدیم همان قیاس مقسِّم است. قیاس مقسم قیاسی بود که یک مقدمه آن حملی و مقدمه دیگر آن فصلی باشد مثلا: هر شکلی یا کروی است یا دارای ضلع است/ هر کروی متناهی است و هر ضلع متناهی است= پس هر شکلی متناهی است.

(تذکر: دوستان دقت داشته باشید که هنوز فرقهای دیگه ای هم هست که در این مقاله نیومده. یعنی د رمنطق جدید برهان بسیاری زیادی هست که در منطق قدیم به این صورت مطرح نبوده/ در سایت نورمگز مقاله هایی خوبی در تفاوت این دو منطق هست که میتونید مراجعه کنید.)